Opinia prawna w sprawie prawnych konsekwencji blokady drogi w wyniku protestu na granicy polsko-ukraińskiej

Drogę blokuje osiem ciągników siodłowych, na miejscu jest ok. 12 protestujących. Co godzinę protestujący przepuszczają jeden samochód ciężarowy z Ukrainy do Polski, natomiast z Polski na Ukrainę – trzy lub więcej pojazdów.” [3] [4]

W związku z protestem przewoźników i blokadą na granicy polsko-ukraińskiej, Ukraińcy zapowiedzieli złożenie pozwów przeciwko polskim przedsiębiorcom. [5]

Protest ze względu na swoje rozmiary i zasięg spowodował zajęcie bardzo dużej części drogi:

– zajęta powierzchnia pasa drogowego w wyniku protestu jest różna, a kolumna aut zajmowała w jednym miejscu protestu nawet 26 kilometrów drogi.^[6]

– protest trwa już 22 dni. (do momentu sporządzenia niniejszej opinii).

Opinia zawiera odpowiedź na pytanie o ewentualne prawne konsekwencje blokady drogi w wyniku protestu na granicy polsko-ukraińskiej.

Zgodnie z §  2 jeżeli wykroczenia, o którym mowa w § 1, dopuszcza się prowadzący pojazd mechaniczny, podlega karze grzywny nie niższej niż 500 złotych.

Zgodnie z art. 40 ust. o drogach pub. zajęcie pasa drogowego na cele niezwiązane z budową, przebudową, remontem, utrzymaniem i ochroną dróg, wymaga zezwolenia zarządcy drogi, wydanego w drodze decyzji administracyjnej – zezwolenie nie jest wymagane w przypadku zawarcia umowy, o której mowa w art. 22 ust. 2, 2a lub 2c.

Zezwolenie, o którym mowa powyżej, dotyczy zajęcia pasa drogowego na prawach wyłączności w innych celach niż wskazane w art. 40 ust. 2 ust. o drogach pub.

Za zajęcie pasa drogowego pobiera się opłatę.

Opłatę ustala się mnożąc liczbę metrów kwadratowych zajętej powierzchni pasa drogowego, stawki opłaty za zajęcie 1 m² pasa drogowego i liczby dni zajmowania pasa drogowego (art. 40 ust. 4 ust. o drogach pub.).

Zgodnie z art. 40 ust. 12 pkt. 1 ust. o drogach pub. za zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia zarządcy drogi lub bez zawarcia umowy, o której mowa w art. 22 ust. 2, 2a lub 2c, zarządca drogi wymierza, w drodze decyzji administracyjnej, karę pieniężną w wysokości 10-krotności opłaty, którą należało ponieść.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem odpowiedzialność za bezprawne zajęcie pasa drogowego jest niezależna od winy sprawcy. Przyczyna braku zezwolenia na zajęcie pasa drogowego ani też okoliczności powstania tego zajęcia są nieistotne. Dla wymierzenia kary pieniężnej istotny jest wyłącznie fakt, że dana osoba takiego zezwolenia nie posiadała. Ustawową przesłanką nałożenia kary pieniężnej jest faktyczne zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia.

Jak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 19 września 2023 r. sygn. akt. III SA/Po 387/23[9] decyzja wymierzająca karę pieniężną za zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia ma charakter związany, to znaczy że zajęcie pasa drogowego bez wymaganego prawem zezwolenia zarządcy drogi wystarcza do wymierzenia kary z art. 40 ust. 12 u.d.p. i zarządca drogi ma obowiązek taką karę wymierzyć.

Co do zasady w orzecznictwie dominuje pogląd, że, gdy pas drogowy został zajęty bez zezwolenia na skutek umieszczenia tam ciągnika siodłowego, to decyzja administracyjna o nałożeniu kary pieniężnej powinna być skierowana do właściciela, a jeżeli osoba inna niż właściciel pozostawiła pojazd na drodze to do podmiotu, który faktycznie zajął pas drogowy bez zezwolenia, tj. kierowcy. Może to być zatem osoba inna niż właściciel pojazdu, która korzysta z niego na podstawie określonego stosunku prawnego (np. umowy cywilnoprawnej).

Zgodnie z art. 130a ust. 1 pkt. 1  Prawa o ruchu drogowym pojazd jest usuwany z drogi na koszt właściciela w przypadku pozostawienia pojazdu w miejscu, gdzie jest to zabronione i utrudnia ruch lub w inny sposób zagraża bezpieczeństwu.

Pojazd usunięty z drogi umieszcza się na wyznaczonym przez starostę parkingu strzeżonym do czasu uiszczenia opłaty za jego usunięcie i parkowanie.

Maksymalna wysokość opłat wynosi:

d)  dla pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t do 7,5 t wynosi 550 zł  za usunięcie i 45 złotych  za każdą dobę przechowywania.

e)         pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 7,5 t do 16 t: 780 zł za usunięcie i  65 zł za każdą dobę przechowywania,

f)         pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 t: 1150 zł – za usunięcie i  120 zł za każdą dobę przechowywania,

g)         pojazdu przewożącego materiały niebezpieczne: 1400 zł za usunięcie i 180 zł. za każdą dobę przechowywania.

Cytowany przepis reguluje zasadę odpowiedzialności deliktowej, która oparta jest na winie sprawcy naruszenia. Jeśli zatem wskutek protestu i blokowania przejazdu w ramach drogi publicznej inni przewoźnicy ponieśli jakąkolwiek szkodę, to wszelkimi wynikłymi z tego kosztami będzie można obciążyć blokujących drogę. Problemem może być jednak wykazanie który pojazd blokował drogę, a który był ofiarą blokady oraz udowodnienie wysokości poniesionych szkód.

Jak orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 7 marca 2022 r. sygn. akt. I ACa 749/21[12] przesłankami odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego, które warunkują powstanie obowiązku naprawienia przez sprawcę szkody są w pierwszej kolejności: szkoda w znaczeniu uszczerbku w majątku osoby poszkodowanej, fakt wyrządzający szkodę, (czyli działanie lub zaniechanie działania przez sprawcę szkody) oraz związek przyczynowy pomiędzy szkodą a tym działaniem lub zaniechaniem sprawcy. Związek przyczynowy musi się przy tym mieścić w granicach zakreślonych art. 361 § 1 k.c., a więc w granicach normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Ponadto, co do zasady, konieczną przesłanką odpowiedzialności jest wina sprawcy, gdyż na gruncie odpowiedzialności deliktowej ustawodawca przyznaje zdecydowane pierwszeństwo zasadzie winy przed innymi zasadami odpowiedzialności.

W niniejszym przypadku powiązanie szkód z wielodniowym postojem kierowców w związku z protestem jest ułatwione, ponieważ np. opóźnienia w dostawie towarów przez przewoźników i wynikające z tego straty i są bezpośrednią konsekwencją przedmiotowego protestu.

Jak orzekła Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w wyroku z 15 października 2015 r., skarga nr 37553/05[13] Kudrevičius i inni przeciwko Litwie, skazanie rolników za blokadę drogi w trakcie protestów nie naruszyło ich praw podstawowych. Skarżącym jako organizatorom blokad postawiono zarzuty podżegania do zakłócenia porządku publicznego lub zakłócenia porządku publicznego. Skarżący odegrali ważne role w tym przebiegu zdarzeń, ustawiając swoje traktory w poprzek drogi i blokując przejazd innych pojazdów. Europejski Trybunał Praw Człowieka wyrokiem uznał, iż sankcja karna wymierzona rolnikom za zablokowanie trzech głównych autostrad – co poważnie naruszyło porządek publiczny – nie stanowiła naruszenia prawa do zgromadzania się.[14]

Trybunał nie przychylił się do argumentów skarżących, którzy twierdzili, iż blokada drogi była jedynym skutecznym środkiem ochrony ich interesów w świetle braku porozumienia ze stroną rządową. Trybunał uznał, iż nawet jeżeli skarżący nie uciekli się do żadnych aktów przemocy, ani nie podżegali do przemocy, to mimo wszystko prawie zupełne zablokowanie ruchu drogowego na trzech głównych autostradach w kraju, przy zupełnym zlekceważeniu wcześniejszych ustaleń co do przebiegu demonstracji oraz poleceń policji, a także przy zupełnym zlekceważeniu praw i potrzeb innych użytkowników dróg publicznych – jest działaniem co najmniej „nagannym”.

Można:

1.      złożyć w komisariacie Policji zawiadomienie o popełnieniu wykroczenia z art. 90 § 2 kodeksu wykroczeń,

2.      domagać się od zarządcy drogi wymierzenia kierowcom kar za zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia,

3.      domagać się od Policji odholowania pojazdów blokujących ruch i nałożenia opłat za odholowanie,

4.      domagać się przed sądem od organizatorów protestu odszkodowania za straty spowodowane protestem.

Nie ma wątpliwości, że konstytucyjna wolność zgromadzeń nie może ingerować w prawa i interesy innych osób w sposób nadmierny, tak jak to ma miejsce w niniejszym przypadku. W szczególności w taki sposób, który zatrzymuje na blisko miesiąc transport na przejściach granicznych w trudnych warunkach pogodowych (mróz) i sanitarnych.